Kuzeyde Tuna ve Sava Nehirleri, güneyde Marmara, Ege ve Akdeniz, batıda İyon ve Adriyatik Denizi, doğuda yine Tuna Nehri ve Karadeniz ile sınırlanan Balkan Yarımadası, günümüzde 10 Balkan ülkesine ev sahipliği yapıyor. Balkan fatihi olarak bilinen Sultan I. Murat, 1389 yılında Kosova Meydan Muharebesini kazandıktan sonra, bugünkü Bulgaristan, Makedonya ve Kosova bölgelerinin tamamı, Yunanistan, Arnavutluk ve Sırbistan'ın büyük bir kısmı Osmanlı topraklarına katılmıştı. Sultan II. Murat döneminde kazanılan II. Kosova Savaşı ise Türklerin Balkanları 550 yıl yurt edinmesini sağlamıştı. Osmanlı hakimiyeti ile birlikte şehirlerde yoğun bir imar faaliyetine girişildi. Şehir merkezlerinde, cami, mescit, tekke, zaviye ve türbe gibi dinî; han, bedesten, kervansaray, arasta ve çarşı gibi ticarî; imaret, hamam, köprü, su kemeri, çeşme ve saat kulesi gibi sosyal; mektep, medrese ve kütüphane gibi eğitim; kale, hisar, kule-ocak, burç ve tabyalar gibi askerî yapılar inşa edildi. Orta Avrupa Turu ve Balkan Rüyası ile ziyaret edebileceğiniz Balkanlarda Türk izlerine rastlayacağınız 7 yer bu yazıda.

1. Priştine, Kosova

1.Kosova Savaşı ile Osmanlı idaresine geçen Priştine, Balkan Savaşları’nın ve 1.Dünya Savaşı'nın ardından Yugoslavya'nın bir parçası hâline geldi. 1998-1999 yılları arasında yaşanan Kosova Savaşı döneminde hayli sıkıntı yaşayan ve bu dönem Birleşmiş Milletler kontrolüne giren Priştine'deki Osmanlı eserleri, tarihî süreçte ciddi zarar gördü. Kosova'da Prizren, Priştine, Yakova (Cakova), Gilan, Mitroviçe, Vushtri (Vuçetırn), Kaçanik ve İpek (Peç) gibi şehirlerdeki Türk şehir dokusunun, günümüze kadar gelebildiğini kısmen de olsa görmek mümkün. Öte yandan Kosova'daki Osmanlı yapıları, Anadolu'da Bursa, Edirne, Amasya, İznik ve Manisa gibi şehirlerdeki anıtsal yapılarla boy ölçüşebilecek düzeyde.

Priştine’de Türk izlerine rastlayacağınız yerlerin başında kuşkusuz, Balkanlardaki Türk hakimiyetinin başladığı nokta, 1389’da yaşanan Kosova Meydan Muharebesinin gerçekleştiği Kosova Ovası ve I. Murat’ın bir Sırp askeri tarafından öldürüldüğü türbe. Savaş meydanında ve ordunun başında şehit olan ilk Osmanlı padişahı olan I. Murat Türbesi’nin yanı sıra Priştine Tarihi Kent Merkezi’nde pek çok hamam, cami ve tarihi Türk yapısı bulunuyor. Bu bölgede Murat Hüdavendigar Camii, Yaşar Paşa Camii ve Fatih Sultan Mehmet Camii’ni ziyaret edebilirsiniz. Kosova Müzesi’nin hemen karşısında ise Yaşar Paşa Camii.

2. Üsküp, Makedonya

Balkanların tam merkezinde yer alan Makedonya’nın başkenti Üsküp’te başınızı nereye çevirseniz Türk izlerine rastlıyorsunuz. 1389’da fethedilen Makedonya, Balkan Yarımadası’ndaki diğer bölgelere göre en uzun süreli Osmanlı hakimiyetinde kalan yer. Türk izlerini yansıtan cami, çeşme, kervansaray, köprü, han, hamam ve çarşı gibi pek çok yapının bulunduğu ülkede, başkent Üsküp en fazla Türk yapısı görebileceğiniz Makedon şehirlerinin başında geliyor. Taşköprü, Üsküp Kalesi, Türk Çarşısı, Lala Mustafa Paşa Camii, Saat Kulesi, Sultan Murad Camii, Beyhan Sultan ve Eşinin kabri, Dağıstanlı Ali Paşa Türbesi, İshak Bey Camii, Gazi İsa Bey Camii, Mustafa Paşa Camii ve Türbesi, Yahya Paşa Camii, Osmanlı Hükümet Konağı, Osmanlı Posta Binası, Burmalı Camii, Murat Paşa Camii, Köse Kadı Camii, Sulu Han, Çifte Hamam, Davut Paşa Hamamı, Kurşunlu Han, Kapan Han ve daha pek çok yapı… Öte yandan Manastır’da Atatürk’ün okulu Manastır Askeri İdadisi Binası başta olmak üzere, Ohri Gölü ve çevresiyle Ohri kenti de sayısız Türk yapısına ev sahipliği yapıyor.

3. Saraybosna, Bosna Hersek

Baş Çarşı ile Saraybosna, Alaca Camii ve Kalesi ile Travnik, Mostar Köprüsü ve Poçitel Türk Köyü ile Mostar, Yayçe, Banyaluka gibi yüzlerce Osmanlı Türk eserini barındıran Bosna Hersek’te, en tanınmış Osmanlı eseri, ülkenin en turistik yeri olan Mostar Köprüsü olsa da Saraybosna, halen Türk kültürünün izlerini dört bir yanda görebileceğiniz bir kent. 15. yüzyılda Osmanlıların bu bölgedeki hakimiyetiyle birlikte modern şehir olarak kurulan Saraybosna, halen Türklerin Avrupa'da kurduğu en büyük kent olma unvanını elinde bulunduruyor. Saraybosna’nın tarihi ve kültürel merkezi olan Bascarsija (Başçarşı), Başçarşı Camii, Gazi Hüsrev Bey Camii, Saat Kulesi, Başçarşı Medresesi ve Morica Hanı gibi birçok tarihi yapıyla çevrelenen bölgenin yanı sıra, Bursa Bezistanı’nı da mutlaka görün.

4. Mostar, Bosna Hersek

Saraybosna’ya kadar gitmişken trenle 1.5 saat mesafedeki Mostar’ı da mutlaka ziyaret edin. Zira, izini sürebileceğiniz en önemli Türk yapılarından biri olan Mostar Köprüsü, Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Hayreddin tarafından inşa edilen ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bir yapı. Mostar Köprüsü’nün bir yanında Müslüman Boşnaklar diğerinde ise Katolik Hırvatlar yaşamaya devam ediyor. Mostarlı gençler, para karşılığında nehirden 24 m yüksekte olan köprüden atlayarak turistlere gösteriler yapıyor. İç savaşta yıkılan ancak onarılan, Neretva Nehri üzerinde yer alan Mostar Köprüsü’nün yakınlarında Koski Mehmed Paşa Camii ile kent merkezinin biraz dışında yer alan, yine bir Mimar Sinan eseri olan Karagöz Bey Camii’ni de ziyaret edebilirsiniz. Mostar’ın 12 km kadar güneyinde bulunan Balagay’da ise Bektaşi Tekkesi’ni görebilirsiniz.

5. Budapeşte, Macaristan

Kanuni Sultan Süleyman tarafından ilk olarak 1526’da fethedilen Budin ve Peşte, bir buçuk asırlık bir Türk hakimiyetinden sonra 1686’da elden çıktı. Osmanlı'dan yadigâr pek çok cami, mescit, hamam, kaplıca, bedesten ve medrese bulunan Budapeşte’de ne yazık ki, bunlardan yalnızca üç kaplıcanın kalıntıları günümüze ulaşmış. Habsburg Hanedanlığının tahrip ettiği Osmanlı eserlerinden ziyaret edilebilecekler arasında, Buda’da Rudaş Kaplıcası (Yeşil Direkli-Sokullu Mustafa Paşa Kaplıcası), Gül Baba Türbesi, Debbağhane Raç Kaplıcası, Veli Bey (İmparator) Kaplıcası kalıntıları, Vizivaroş’daki Kapuçin Kilisesi duvarındaki Toygun Paşa Camii kalıntıları, Buda Kalesi, Ortahisar’ın güney ucundaki mezarlık ve burç kalıntıları; Eğri’de (Eger) Kale, Hamza Bey Mescidi Minaresi (minare yıkılmıştır), Valide Sultan Hamamı kalıntıları; Estergon’da burç kalıntıları; Erd Kasabası’nda Hamza Bey Camii minaresi, Şikloş’da Malkoç Bey Camii kalıntıları bulunuyor. Ancak en ilginç Osmanlı kalıntıları, birbirine yakın iki kent olan Peyç ile Zigetvar’da yer alıyor.

6. Sofya, Bulgaristan

Balkan topraklarından Bulgaristan ve Sofya, Osmanlı topraklarına en erken katılan yerlerden. Bu süreçte Sofya, Balkanlar’ın en önemli ilim ve kültür merkezlerinden biri haline geldi ve vakıfları, camileri, hanları, hamamları ve Türk-İslam şehirlerinin ayrılmaz bir parçası olan kendine özgü çarşıları ile bölgenin merkezi konumundaki önemli şehirlerinden birisi oldu.  Sofya, Osmanlı idaresine girdikten sonra imar edilse de zamanla sayısız eser tahribata uğradı.

Sofu Mehmed Paşa Medresesi, Mevlana Alaeddin Medresesi, Sakallızâde Hacı Ahmed Medresesi, Hacı Ahmed Medresesi, Harmanlı Medrese, Siyavuş Paşa Camii, Koca Mahmud Paşa Camii, mimarı Mimar Sinan olan Cami-i Mehmed Paşa, Banyabaşı Camii ve şehir merkezinde Pazar yeri olarak kullanılan Namazgâh, kentte farklı amaçlı kullanılanlar da dahil olmak üzere görebileceğiniz Osmanlı yapılarından bazıları.

7. Selanik, Yunanistan

1430 yılında Sultan II. Murad tarafından fethedilen ve 1912 yılına kadar kesintisiz olarak yaklaşık 500 yıl boyunca Osmanlı hâkimiyetinde kalan Selanik, Atatürk’ün doğup büyüdüğü şehir olması bakımından bizim için çok değerli. Bu dönemde önemli bir kültür ve ekonomi merkezi hâline gelen, kız lisesi, Selanik Askeri İdadisi, liman tesisleri ve İstanbul’da bile yokken elektrikli tramvayın faaliyete geçtiği Selanik, Osmanlı Devleti’nin İstanbul’dan sonraki ikinci büyük kenti oldu. Zaman içinde pek çok tarihî yapı doğal afetlerle ve insan faktörüyle yıkılmışsa da, halen şehirde günümüze kadar ulaşabilmiş Türk eserleri bulunuyor.

Mustafa Kemal’in doğduğu ev olan Atatürk’ün Evi, Osmanlı tarafından savunma amacıyla, 1450 – 1470 yılları arasında eski bir Bizans kulesi üzerine inşa edilen ve kentin ikonu Beyaz Kule, 2. Mehmet döneminde inşa edilen Bedesten, Alaca İmaret, Osmanlı döneminde Selanik’te yapılmış ilk hamam olan Bey Hamamı ilk sıralarda. İtalyan Mimar Vitaliano Pozeli tarafından tasarlanan 1887 tarihli Selanik Askeri İdadisi ise, bugün Aristotelous Üniversitesi Felsefe Fakültesi olarak kullanılıyor. Atatürk, Manastır Askeri İdadisine gitmeden önce bu okula yazılmış ve üstün başarıyla mezun olmuştu.Dar sokakları, Osmanlı mimari özelliklerini taşıyan evleri ve köşkleriyle, nüfus mübadelesinden önce burada yaşayan Türklere dair izlerin görülebildiği Çınar Mahallesi, Hamza Bey Camii, Musa Baba Türbesi, Osmanlı dönemine ait çok eski bir hamam olan Paşa Hamamı da ziyaret edilmesi gereken yerlerden.

Bonus: Sırbistan

Yaklaşık 500 yıl Osmanlı himayesinde kalan Sırbistan, halen ayakta kalmış Osmanlı yapılarıyla Türk izlerine rastlamanın keyfine varacağınız bir ülke. Karlofça Antlaşmasının imzalandığı Sremski Karlovci Kasabası’ndan Petrovradin Kalesi’ne, Kalemegdan’dan (Belgrad Kalesi) Damat Ali Paşa Türbesi’ne, günümüzde halen Belgrad’ın en canlı merkezi konumundaki Knez Mihailova Caddesi’nin çeşmeleri, camileri ve dükkanlarına ve ismi halen Türkçe olan Terazi Meydanı’na (Terazije) dek Sırbistan’ın tarihi yapılarını keşfedebilirsiniz. 

Filipe, Tatarpazarcık, Belgrad, Saraybosna, Üsküp, Yenişehri, İlbasan, Manastır, Köstence ve Sofya gibi günümüzün en önemli Balkan şehirlerin birçoğu Osmanlı döneminde iskân edilerek gelişti. Coğrafyası eşsiz, mutfağı ve kültürüyle kendinizi evinizde gibi hissedeceğiniz Balkanlarda Türk izlerine rastlayacağınız 7 yeri, Orta Avrupa Turu ve Balkan Rüyası ile ziyaret edebilirsiniz.